تەواوکەری بەشەکانی پێشوو
بەبێ کوفرکردن بەطاغوت ھیچ کەسێک نابێتە موسڵمان بائەو کەسەبەخۆشی بڵێت موسڵمانم بائەوکەسە ڕۆژی یەک ملیۆن رکعات نوێژبکاتن ھەمووڕۆژ بەڕۆژووبێت ھەمووساڵ بچێتە حەج ھیچ سوودی نیەبەڵکو ھەرموسڵمان نیە کافرە....
نموونەی چۆنیەتی کوفرکردن بەهەندێك لە طاغوتەسەردەمییەکان وەکو(( پەڕلەمانی شیرکی دیموکراسی طاغوتى))...
ھەرلەسەر بابەتی وەڵامی گومانەکان باسدەکەین کەکەسانێک بۆئەوەی کوفری دیموکراسی و پەڕلەمان حەڵاڵ بکەن چەندان گومان وشوبھە دروستدەکەن تاکو خەڵک پێ گومڕابکەن ھەڵیان بخەڵەتێنن
دەڵێن دروستە بچینە پەرلەمان چونکە پێغەمبەر یوسف عليه الصلاة والسلام چۆتە ناو حوکمەتی كوفرى طاغوتى میسر کە کوفریشبووە وه دەڵێن پێغەمبەر یوسف علیە السلام بەشداری سیاسەتی کردوە لەلای دەسەڵاتدارێکی طاغوت و کافر !
بەیارمەتی اللَّه وەڵامی ئەو شوبھە باتڵەیان ئەدەینەوە
ئەم گومانەیان پوچەڵبکرێتەوە بە بەڵگەی شەرعی تاکو نەتوانن بوختان بۆ پێغەمبەریوسف بکەن وەخەڵکیش تووشی کوفربکەن بەناوی دینەوە وە کوفریش بدەنە پاڵ پێغەمبەر یوسف العياذباللَّه لەکاتێکدا گشت پێغەمبەران نێردراون بۆچەسپاندنی تەوحیدودوورکەوتنەوە لە طاغوت و کوفروشیرک
ئاشکرایە ئەهلی کوفروگومڕاو بیدعەچیەکان کە لەم ئومەتە بونەتەوەو بانگەواز بۆ ڕاستی ڕێبازەکەیان دەکەن تا خەڵکی شوێن ڕێگا و بەرنامەکەیان بکەون، لەبەر ئەم هۆیەش چەندین شوبوهات و گومان دەخەنە ناو دینەپاکەکەی ئیسلام تا شوێنی خۆیان بکەنەوە و بڵێن ئێمە بەرنامەو ڕێبازمان ئەم ئیسلامەیە و شوێن ڕاستی و دروستی کەوتوین!!!.
بەڵام الحمدللَّه فەضڵی اللَّه بەسەر بەندە دڵسۆزەکانیەوەیەتی کە هەمیشە کۆمەڵێک لە ئومەتەکەی لەسەر حەق دەمێنن و بانگەواز دەکەن تاڕۆژی قیامەت، وە ڕەدی شوبوهات و بیدعەچیەکانیان داوەتەوە تا خەڵکی لە فێڵ و تەڵەکەیان ئاگەداربن.
یەکێک لەو کۆمەڵ وگروپانەی کە خۆیان داوەتە پاڵ ئیسلام و لەهەمانکاتیش بەیاساو دەستوری دیموکراسی کوفری ڕازین و دەڕۆنە نێو پەڕلەمان و بەعیبادەتی دەزانن ئیخوانیەکانن وحیزبە نائیسلامیە کافرەکانن وەکو بزوتنەوەو کۆمەڵ ویەکگرتوو ڕابوون یان ھەرحیزبێکی تر.. ئامانجم ڕەتدانەوەی ئەو شوبهەیە کە لەگەڵ هەر لایەنگرێک یان سەرکردەیەکیان قسە بکەیت دەڵێن:( پێغەمبەر یوسف عليه الصلاة والسلام بەشدار بووە لە حوکمەت لە کاتێکدا حوکمەتەکەش حوکمەتێکی کوفروشیرکی بوو)، بزانین ئایا بەشداری کردنی ئەو پێغەمبەرە وەکو هەمان بەشداریکردنی ئەم بیدعەچی و کافرانە وایە ..،؟!
وەڵامی ئەم شوبھەیە بەچەند خاڵێک وەڵام دەدەینەوە
(١)ئەوەی شارەزای دین بێت دەزانێتن کە پێغەمبەر یوسف عليه الصلاة والسلام کاتێک لەسجن دەرچوو لێکدانەوەی خەونەکەی پاشای ئەوکاتی مصری کرد ئازادی کرد و کردیە بە یەکێک لە کەسە نزیکەکانی، دواتر پاشای مصر پێویستی بە وەزیری خواردن ودانەوێڵە(کشتوکاڵ)بوو پێغەمبەر یوسفیش ئەو ئەرکەی خستە ئەستۆی خۆی بە فەرمانی اللَّه کەواتا دەسەڵاتداری مصر خۆی داوای لەیوسف کرد بۆئەوەی دەسەڵاتی پێ ببەخشێت.
هەروەک اللَّه عز وجل بۆمان باس دەکات لەسوڕەتی یوسف و دەفەرموێت(وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مَكِينٌ أَمِينٌ (٥٤))
واتاکەی(جا دوای دەرکەوتنی شەهامەت و پیاوەتیی و جوامێری یوسف، پاشا وتی: (یوسف)م بۆ بهێنن با بیکەمە یارو هاوڕێى تایبەتى و، جێگەى پرس و ڕاى خۆم، بۆ ڕاگرتنی دەوڵەتەکەم جا کاتێ کە یوسف هاتە لایى و، دواندیی و وتووێژی لەگەڵ کردو، بەتەواوى کەسێتى دەرکەوت پاشا وتی: بەڕاستیی تۆ ئەمڕۆ لای ئێمە پیاوێکی بەڕێزو قورس و پاک و جێگای باوەڕیت و، ئەو قسەو قسەڵۆکانەش، هیچ لە کەسێتى تۆ کەم ناکاتەوە)
کەواتا یوسف نەچوو داوا لەخەڵک بکات دەنگی پێ بدەن لەڕێگەی دەنگدانی پەڕلەمانەوە بەڵکو پاشا خۆی وتی کەتۆ پلە وپایە وپۆستت هەیە لەلای ئێمە
جا لەو پۆستانەی کەپاشا بەیوسفی وت یوسف
وتی
( قَالَ اجْعَلْنِي عَلَىٰ خَزَائِنِ الْأَرْضِ ۖ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ (٥٥))سورەتی يوسف
واتاکەی(یوسف وتی: جا کەوایە بمکە بەسەرکارولێپرسراو بەسەر گه‌نجینه‌کان و سامانی سه‌ر زه‌وی ئه‌م وڵاته، (میسر) هەتا بتوانم لەم گرانیى و قات و قڕیەدا خزمەتێ بەم خەڵکە هەژارە بکەم چونکە من بۆ ئەوکارە چاودێرێکى باش و، پارێزەرێکى زاناو بەئاگام(له‌خۆم ڕاده‌بینم که شت بپارێزم و زاناشم که چۆن ده‌یپارێزم).
سەیری ئەم جیاوازیە گەورەیە بکەن ئەمه لەکوێ و دیموکراسی و پەڕلەمان و پڕۆسەی دەنگدان لەکوێ ؟!
حَدَّثَنِي يُونُسُ، قالَ: أخْبَرَنا ابْنُ وهْبٍ، قالَ: قالَ ابْنُ زَيْدٍ فِي قَوْلِهِ ﴿اجْعَلْنِي عَلى خَزائِنِ الأرْضِ﴾ قالَ: كانَ لِفِرْعَوْنَ خَزائِنُ غَيْرُ الطَّعامِ، قالَ: فَأسْلَمَ سُلْطانَهُ كُلَّهُ إلَيْهِ، وجَعَلَ القَضاءَ إلَيْهِ، أمْرُهُ وقَضاؤُهُ نافِذٌ)تفسیر الطبرﻱ (١٩٤٥٣)
واتاکەی(ابن زید لە تەفسیری( اجْعَلْنِي عَلَىٰ خَزَائِنِ الْأَرْضِ) دەفەرموێت( فیرعەون وەزارەتی زۆری بوو جگە لە وەزارەتی خواردن و کشتوکاڵ، ھەمووی تەسلیمی پێغەمبەر یوسفی کرد ،وە بڕیار و فەرمانیشی دایە دەستی خۆی تا چۆنی بوێت بەڕێوەی ببات).
قالَ ربيع بن أنس: «اجْعَلنِي على خَزائِن الأرْض» أي: على خراج مصر ودخلها)تفسير السمعاني(٤٠/٣)
واتاکەی(ربیعی کوڕی ئەنەس دەڵێت سەبارەت بە ئایەتی «اجْعَلنِي على خَزائِن الأرْض» : واتە بمکەرەسەر پارە و داهاتی میسڕ)
حَدَّثَنا ابْنُ حُمَيْدٍ، قالَ: ثنا إبْراهِيمُ بْنُ المُخْتارِ، عَنْ شَيْبَةَ الضَّبِّيِّ، فِي قَوْلِهِ: ﴿اجْعَلْنِي عَلى خَزائِنِ الأرْضِ﴾ [يوسف ٥٥] قالَ: عَلى حِفْظِ الطَّعامِ)(١٩٤٥٤)
وقَوْلُهُ: ﴿إنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ﴾ [يوسف ٥٥] اخْتَلَفَ أهْلُ التَّأْوِيلِ فِي تَأْوِيلِ قَوْلِهِ، فَقالَ بَعْضُهُمْ: مَعْنى ذَلِكَ: إنِّي حَفِيظٌ لِما اسْتَوْدَعْتَنِي، عَلِيمٌ بِما ولَّيْتَنِي) (١٩٤٥٧)
واتاکەی(شَيْبَةَ الضَّبِّيّ لەبارەی «اجْعَلنِي على خَزائِن الأرْض»دەڵێت واتا بمکەرە سەر خەزێنەی خواردن .
وە ئەو وتەیەی کە دەڵێت ﴿إنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ﴾ واتا : من پارێزەری ئەوە دەبم کە پێم دەسپێریت و زاناشم بەوەی کە لە ئەستۆی منی دەگریت)
(٢)خاڵێکی تر ئەوەیە قبوڵکردنی یوسف بۆ پۆستی وەزارەتی ئەو پاشا کافرە بەوەحی اللَّه بوە نەک بەویستی خۆی
اللَّه عز وجل دەفەرمووێت(وَكَذَٰلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ ۚ نُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَن نَّشَاءُ ۖ وَلَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ(٥٦))سوڕەتی يوسف
واتاکەی(ئا به‌و شێوه‌یه ده‌سه‌ڵاتمان دا به یوسف و جێگیر وپایه‌دارمان کرد له خاکی میسردا، هه‌ر پله‌و پایه‌یه‌کی ده‌ویست له‌و وڵاته‌دا ده‌ستی ده‌که‌وت بۆی ساز ده‌بوو، هه‌ر که‌سێك، هه‌ر ده‌سته‌یه‌ك بمانه‌وێت به‌هره‌وه‌ری ده‌که‌ین له ڕه‌حمه‌ت و به‌خششه‌کانمان و پاداشتی چاکه‌کاران به‌زایه ناده‌ین).
حدثني ابن وكيع قال ، حدثنا عمرو ، عن أسباط ، عن السدي: (وَكَذَٰلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ) قال: استعمله الملك على مصر ، وكان صاحب أمرها ، وكان يلي البيعَ والتجارة وأمرَها كله ، فذلك قوله: (وَكَذَٰلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ)تفسیر الطبرﻱ(١٩٤٦٠)
واتاکەی(سدی ڕەحمەتی اللَّه تعالى لێبێت لە تەفسیری(وَكَذَٰلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ) دەفەرموێت: دەسەڵاتی هەبوو بەسەر مصردا، وە هەر خۆی خاوەنی ئەمر بوو، وە کڕین و فرۆشتنی دەکرد بەئازادانەو بە بڕیاری خۆی).
حدثني يونس قال، أخبرنا ابن وهب قال ،قال ابن زيد في قوله: (يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ) قال: ملكناه فيما يكون فيها حيث يشاء من تلك الدنيا ، يصنع فيها ما يشاء ، فُوِّضَتْ إليه . قال: ولو شاء أن يجعَل فرعون من تحت يديه ، ويجعله فوقه لفعل)تفسیر الطبرﻱ(١٩٤٦١)
واتاکەی(ابن زید لە تەفسیری(يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ) دەفەرموێت واتا(بۆمان ڕەخساند کە هەر کارێکی بویستبا بەدەستی دەهێنا لەم دونیا، وە دەفەرموێت: هەرکات بویستبا فیرعەونیشی دەخستە ژێر بڕیاری خۆی).
جاکەوابوو کارەکەی یوسف پارێزراوە لە هەڵە و لەلادان بەپێچەوانەی حیزبیەکان کەهەرلەسەرەتای چوونیان بۆ پەڕلەمان و دامەزراندنیانەوە تێکەڵی کوفروشیرک دەبن و سوێندبەقورئان ئەخۆن بۆ ڕێزگرتن و پەیوەست بوون بەو دەستورویاسادەستکردانەو پەڕلەمان کە لێی دەرنەچن !
کەواتە ئاشکرایە کە پێغەمبەر یوسف هەرگیز بە بڕیار و فەرمانی فیرعەون کاری نەدەکرد و فەرمانی ئەوی جێبەجێ نەدەکرد هەر شتێکی بویستبا خۆی دەیکرد و بەفەرمانی اللَّه و حوکمی اللَّه دەجولایەوە.
(٣)خاڵێکی تر ئەوەیە قیاس کردنی بەوەزیربوونی پێغەمبەر یوسف لەگەڵ ئەم قیاسە کوفریەی ئەوان بۆبەشداری کردن لەدینی دیموکراسی و چونە پەرلەمان زۆر قیاسێکی فاسدە
چونکە وەزارەتەکەی پێغەمبەر یوسف وەزارەتی بەڕێوەبردن بوو وە پەڕلەمان پڕۆسەی یاسادانانە !
کەئەمە دووشتی زۆرجیاوازن وەک ئەوە وایە بڵێی ئاو بەنزین یەک شتن چونکە هەردوکی شلە ئایا ئەمە دەگونجێت؟
يوسف -عليه السلام- سەرکردە بوو لەسەر وەزارەتەکە وبەڕێوەی دەبرد
بەڵام چونە پەڕلەمان واتا دانانی یاسا
وە ئەوکەسەی دەچێتە پەڕلەمان پێویستکراوە لەسەری ڕێزی یاسادەستکردە کوفریەکان بگرێت و ڕێز لەحوکم کردن بەغیری حوکمی اللَّە بگرێت وسوێندیش بە اللَّه بخوات کەئەو پابەندە بەودەستوورە کوفریەوە !
وە ولاءی بۆئەو یاسای دەوڵەتە هەبێت و دژی هەمووئەوانەش بوەستێتەوە کەیاسا پەک ئەخەن!
جائایا یوسف بەوشێوە چوە ناوحوکمەتەوە ؟
حاشا وکلا یوسف نەک بەشداری لەکوفرنەکرد بەڵکو بچوکترین حەرام وتاوانیشی نەکرد.
اللَّه عز وجل دەفەرمووێت(...كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ (٢٤)) سوڕەتی یوسف
واتاکەی(ئێمه بۆیه ئه‌م به‌ڵگه‌یه‌مان پیشان دا، تا له هه‌مو كار و بارێكیدا، كاری خراپه و قێزه‌ون و ناشیرینی لێ لا بده‌ین، به ڕاستی (یوسوف) له‌و به‌نده پاك و هه‌ڵبژاردانه‌ی ئێمه‌یه، كه په‌یامی اللَّه هه‌ڵبگرێ، ئه‌و به‌ندانه‌ی، كه عیباده‌تی اللَّه به دڵسۆزیی و یه‌كلابونه‌وه بۆ اللَّه ده‌كه‌ن و، هه‌ر ئه‌و ده‌په‌رستن)
کەواتا بەدەقی ئایەت یوسف بەشداری پڕۆسەیەکی شیرک و تاوانی نەکردووە.
(٤)خاڵێکی تر پێغەمبەر یوسف بەبەشداریکردنی لەوپۆستەحوکمیە توانی شەرعی اللَّه جێ بەجێ بکات و تەوحید بچەسپێنێت بەزەبری هێز بەپێچەوانەی حیزبەنائیسلامیەکان کەبەبیانووی گەڕاندنەوەی حوکمی اللَّه وایان لەخەڵک کرد خەڵک دیموکراسیەتی خۆش بوێت و داوای سەروەری یاسا بکەن و توشی کوفروشیرک ببن!
بۆیەش پێغەمبەر یوسف حوکمی اللَّەی چەسپاند لەسەرزەوی نەک حوکم ویاسای پاشای مصڕ بەڵکو بەویستی اللَّه لەسەر دەستی پێغەمبەر یوسف پاشاش موسڵمان بوو
باسەیری ئەم ئایەتە بکەین ئەویش کاتێک پێغەمبەر یوسف لەسجنەکەدا بوو فەرمووی:( مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلَّا أَسْمَاءً سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَاؤُكُم مَّا أَنزَلَ اللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ ۚ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۚ أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ(٤٠) )سوڕەتی يوسف.
واتاکەی(ئێوه چی ده‌په‌رستن جگه له اللَّه، ته‌نها خۆتان و باو و باپیرانتان ناوتان لێناون ، هه‌رگیز اللَّه به‌وه ڕازی نی یه و، هیچ به‌ڵگه‌یه‌کیشی ڕه‌وانه نه‌کردووه له‌سه‌ر په‌سه‌ند کردنیان، به‌ڕاستی حوکم و فه‌رمانڕه‌وایی جگه له اللَّه شایسته‌ی که‌سی تر نی یه، فه‌رمانیشی داوه جگه له خۆی که‌سی تر نه‌په‌رستن، هه‌ر ئه‌وه‌ش ئایین و به‌رنامه‌ی په‌سه‌ند و ڕاست و دروست و به‌نرخ، به‌ڵام زۆربه‌ی خه‌ڵکی ئه‌م ڕاستیانه نازانن و لێی بێ ئاگان).
ئایەپێغەمبەر یوسف عليه الصلاة والسلام وەک ئێوە دەیووت ڕازیم بە جێبەجێکردن و پابەندی یاسای دژ بە حوکمی اللَّه وەک ئێوەی کافر کە هەر لە دەرگای پەڕلەمان دەچنە ژوورەوە دەست لەسەر قوڕئان دادەنێن و سوێند دەخۆن کە ئێمە پارێزگاری لەو دەستور و یاسایانەی ئەو پەڕلەمانە ئەکەین هەمووی دژ بە قوڕئان و حەدیسی ڕەسولە؟؟؟ نەخێر بەڵکو پێغەمبەر یوسف عليه الصلاة والسلام دەیفەرموو(....إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۚ أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ(٤٠))سورەتی يوسف
واتاکەی(بێگومان حوکمڕانی تەنها مافی اللَّه یە فەرمانیشی داوە جگە لە خۆی کەسی تر نەپەرستن هەر ئەوەش ئایینی ڕاستی جێگیرە بەڵام زۆربەی خەڵکی نایزانن).
دواتر یوسف علیە الصلاة والسلام ڕۆژێک حوکمێکی
دژ بە شەریعەتی اللَّه قبوڵ نەکرد وەک عەلمانیەکان و نائیسلامیەکان بەڵکو بە تەواوی کاری بە حوکمی اللَّه دەکرد بەو شەریعەتەی کە اللَّه دایبەزاندبوو بۆ پێغەمبەر ئیبڕاهیم و یەعقوب علیهما الصلاة والسلام هەروەک قوڕئان باسی دەکات بە شەریعەتی ئەوان حوکمی بەسەر برایەکەی خۆی چەسپاند نەک حوکمی دەستکردی پاشا.
اللَّه تعالی دەفەرمووێت(وَلَمَّا دَخَلُوا عَلَىٰ يُوسُفَ آوَىٰ إِلَيْهِ أَخَاهُ ۖ قَالَ إِنِّي أَنَا أَخُوكَ فَلَا تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ (٦٩) فَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ(٧٠) قَالُوا وَأَقْبَلُوا عَلَيْهِمْ مَاذَا تَفْقِدُونَ (٧١) قَالُوا نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ وَلِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَا بِهِ زَعِيمٌ (٧٢) قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ مَا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِي الْأَرْضِ وَمَا كُنَّا سَارِقِينَ (٧٣) قَالُوا فَمَا جَزَاؤُهُ إِنْ كُنْتُمْ كَاذِبِينَ(٧٤) قَالُوا جَزَاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِي رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ ۚ كَذَٰلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ (٧٥)فَبَدَأَ بِأَوْعِيَتِهِمْ قَبْلَ وِعَاءِ أَخِيهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِنْ وِعَاءِ أَخِيهِ ۚ كَذَٰلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ ۖ مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ ۚ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ ۗ وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ(٧٦)سوڕەتی يوسف.
واتاکەی(کاتێک کە براکانی یوسف چونە ژورەوە بۆ لای یوسف، برایەکەی خۆی نزیك کردەوە لە خۆی و ووتی من یوسفی براتم، جا خەفەت مەخۆ و خەمت نەبێت بەو هەڵس و کەوتەی ئەوان دەیانکرد(٦٩) جا کاتێ که ڕێکی خستن و ئەوەی ویستیان پێی دان ئاوخۆری مەلیکی خستە ناو باری براکەی خۆی پاشان جاڕچیەك جاڕی(بانگی دا) دا ئەی کاروانەکە بەڕاستی ئێوە دزن؟!(٧٠) ئەوانیش بەپەلە گەڕانەوە و هاتن بەرەو ڕوویان وتیان: چی دیار نیە؟ چیتان لێ ون بووە؟(٧١)پاساوانەکان وتیان دەفری پاشامان لێ وون بووە بۆی دەگەڕێین، هەر کەسێك هێنای باری وشترێکی بۆ هەیە لێپرسراوەکەیان وتی من دەبمە جێبەجێکەری ئەو بەڵێنە(٧٢) ووتیان سوێند بەاللَّه بەڕاستی ئێوە دەزانن کە ئێمە نەهاتووین بۆ ئەوەی خراپە بکەین لە ووڵاتدا وە ئێمە پێشتر دز نەبووین(٧٣) ووتیان دەی ئایا تۆڵەی ئەو دزە چیە ئەگەر ئێوە درۆزن بوون؟(٧٤) براکانی یوسف ووتیان تۆڵەی ئەوەیە لە باری هەر کەسێکدا دۆزرایەوە ئەو کەسە تۆڵەکەیەتی ئەبێتە کۆیلەی ئا ئێمە بەو جۆرە تۆڵە لە ستەمکاران دەسێنین کە دزی بکەن(٧٥) ئینجا ئەوەی کاری پشکنینی پێ سپێردرابوو، (یان هەر بڵێین یوسف خۆی) پێش پشکنینی بارەکەی برای دایکی، دەستى دایە پشکنینى بارى براکانى ترى، هەتا گومان نەبەن بەکارەکەى یوسف پاشان لەناو کەل و پەلى براکەیدا ئاو خۆرەکەیان(دەفر) هێنایە دەروو دۆزییەوە ئاوا ئێمە نەخشەو پلانمان ئەنجامدا بۆ یوسف، هەتا براکەى لای خۆی بهێڵێتەوە،
((کەوابوو مرۆڤ دەتوانێ بۆ گەیشتن بەهەندێ مەبەستى شەرعیى، هەر ڕێگەیەکی شیاوو گونجاو بگرێتە بەر، بەمەرجێ لەگەڵ شەریعەتدا دژ نەوەستێ) وەلە حوکمڕانی پاشای میسردا نەدەبوو یوسف براکەی خۆی بگرێ و گلی بداتەوە لای خۆی لەباتی دزییەکە بەڵکو تەنها ئەوەندەی بۆ هەبوو کە بڕێکی لێبداو، دووقاتیش پێی ببژێرێ، بەڵام لەشەریعەتی (یعقووب)ی بابیدا ئەو کارەیە هەبوو، بۆیە کردی مەگەر اللَّه وا ویستی لێبێت، بۆیە براکانیشى ملیان بۆ ڕاکێشاو تەسلیم بوون دیارە بمانەوێ هەرکەسێک سەرخەین، پلە بەپلە بەرزى دەکەینەوەو دەیگەیەنینە جێگاى شیاوى خۆى خۆ لە لەسەر هەموو زانایەکەوە زاناتر هەیە، هەتا دەگاتە لاى اللَّه، ئیتر لەاللَّه زاناتر نییە. (٧٦))
سەیربکە پێغەمبەر یوسف بە ئەنقەست دەفرەکە دەخاتە ناو باری براکەی دواتریش پێیان دەڵێن لێمان دزراوە ئەوانیش دەڵێن ئێمە دز نین لەوەڵامدا دەڵێن ئەی گەر وانەبوو و یەکێک لە ئێوە دزی بووی؟ برایەکانی یوسف دەڵێن ئەوەی دزی بووی دەبێت بکرێتە کۆیلە لە دینی ئێمە ئاوایە سزای دزی ستەمکار سەیرکەوە دیسان(قَالُوا جَزَاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِي رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ ۚ كَذَٰلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ)واتا(براکانی یوسف ووتیان دزەکە دەبێت ببردرێت و بکرێتە کۆیلە ئێمە ئاوا سزای دز دەدەین) باشە ئەوان کێن کە دەڵێن ئێمە ئاوا سزای دز دەدەین؟ ئەوان کوڕی یەعقوبن مەبەستیان لە دینی ئێمەیە چونکە لە شەریعەتی ابراهیم و یەعقوب سزای دز دەست بڕین نەبوو بەڵکو بە کۆیلەکردنی بوو دەبوایە ببێتە کۆیلەی ئەو کەسەی کە دزیەکەی لێکردووه.
جا پێغەمبەر یوسف بەو کارەی بە زاهیڕی برایەکەی خۆی کردە کۆیلە لە کاتێک لە یاسای ئەو پاشایەی میسڕ هەر کەسێک دزی بکردایە ئەوا بەئەندازەی ئەوەی کە دزیویەتی لەماڵەکە دووقاتی لێیدەسەندرا و دەدرا بەو کەسەی دزی لێکردوە بەس نەدەکرایە کۆیلە بەڵام پێغەمبەر یوسف کاری بە حوکمی ئەو پاشا و مەلیکە نەکرد.
هەروەک اللَّه فەرمووی(مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ)
واتا(خۆ گەر بە حوکم و دەستوری پاشاکەی کردبا نەدەبایە بەو سزایە براکەی خۆی بگرێت و بیکاتە عەبد)
حَدَّثَنَا بِشْر , قَالَ : ثنا يَزِيد , قَالَ : ثنا سَعِيد , عَنْ قَتَادَة , قَوْله : { مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِين الْمَلِك إِلَّا أَنْ يَشَاء اللَّه } يَقُول : مَا كَانَ ذَلِكَ فِي قَضَاء الْمَلِك أَنْ يَسْتَعْبِدَ رَجُلًا بِسَرِقَةٍ)تفسیر الطبري (١٩٥٧٢) وتفسير ابن أبي حاتم
واتاکەی(قەتادە قوتابی سەحابە دەڵێت : لە بڕیاڕی مەلیکدا ڕێگە بەوە نەدرابوو کە ئەو کەسەی دزی دەکات لەکەسێک بکرێتە کۆیلە )
حَدَّثَنَا مُحَمَّد بْن عَبْد الْأَعْلَى , قَالَ : ثنا مُحَمَّد بْن ثَوْر , عَنْ مَعْمَر , عَنْ قَتَادَة : { فِي دِين الْمَلِك } قَالَ : لَمْ يَكُنْ ذَلِكَ فِي دِين الْمَلِك , قَالَ : حُكْمه)تفسیر الطبري(١٩٥٧٣)
واتاکەی( قەتادەی قوتابی سەحابە دەڵێت: لە حوکمڕانی پاشاکەدا ئەم شتە نەبوو کە دز بکرێتە عەبد)
حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ سَهْلٍ الْكُوفِيُّ نَزِيلُ مِصْرَ، ثَنَا قَيْسُ بْنُ حَفْصٍ الْبَصْرِيُّ، ثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ زِيَادٍ ، ثَنَا أَبُو رَوْقٍ ، عَنِ الضَّحَّاكِ فِي قَوْلِهِ: (مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ) قَالَ: كَانَ فِي دَيْنِ مَلِكِهِمْ إِذَا أُخِذَتِ السَّرِقَةُ مِنَ السَّارِقِ، أُخِذَتْ مِنْهُ وَمِثْلُهَا مِنْ مَالِهِ، فَدُفِعَتْ لِلْمَسْرُوق)(تفسير ابن أبي حاتم)(١١٨٢٦)
واتاکەی( ضحاکی قوتابى سەحابە دەڵێت: لە دین و حوکمڕانی مەلیکەکەدا(پاشاکەدا) گەر هاتبا و کەسێکی دز شتێکی لە کەسێک دزیبا ئەوا لێیدەسێنرایەوە ئەوەی کە دزیویەتی و بەئەندازەی ئەوەی کە دزیویەتی لەماڵەکە لێیدەسەندرا و دەدرا بەو کەسەی دزی لێکردوە)
حدثني يونس قال، أخبرنا ابن وهب قال، قال ابن زيد , في قوله: (مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ) ، قال: ليس في دين الملك أن يؤخذ السارق بسرقته . قال: وكان الحكم عند الأنبياء، يعقوب وبنيه، أن يؤخذ السارق بسرقته عبدًا يسترقّ)تفسیر الطبري(١٩٥٧٨)
واتاکەی(ابن زید دەفەرمێت لە تەفسیری(مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ): لە حوکمی مەلیک ئەو بڕیارە نەبوو کاتێک دزێک بگرن لەسەردزی کردن دزەکە بکرێتە کۆیلە، بەڵکو ئەو حوکمە حوکمی پێغەمبەران و یعقوب و نەوەکانی بوو کاتێک دزێکیان بگرتبایە لەسەر دزی کردن دەیانکردە کۆیلەوخزمەتکار).
بۆیە دەبینیت یوسف حوکمی بە حوکمی باوکی کردوە کە حوکمی اللَّه بووە نەک حوکمی پاشا
دوای ئەوانە هەمووی ئەڵێین ئایا بەشداری کردنی ئەوانەی خۆیان داوەتە پاڵ ئیسلام و دەچنە ناوپەڕلەمانی کوفروشیرکی وەک بەشداریکردنی یوسف پێغەمبەر وایە..؟!
بەڵکوو نەک وانیە بگرە بوهتانیش بەو پێغەمبەرە ئەکەن علیه الصلاة والسلام.. ئەگەرنا هەمان یاسا و بڕیاری دیموکراسیەتی کوفر پەیڕەو دەكەن..!
اللە تعالی دەفەرمووێت( فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ(٦٠))سورةالمرسلات
واتاکەی(باشه ئه‌و دڵڕه‌قانه، ئه‌گه‌ر به‌م قورئانه باوه‌ڕ ناکه‌ن، به چ گوفتارێکی تر ده‌که‌ن و ئیمان ده‌هێنن؟!
*************************************